In kamp Westerbork tref je het wellicht meest indrukwekkende oorlogsmonument van Nederland 

Kamp Westerbork was tijdens de Tweede Wereldoorlog een doorgangskamp bij Hooghalen. Het ligt in de toenmalige gemeente Westerbork. Het kamp was een voorportaal, waarvandaan ruim 102.000 in Nederland wonende Joden en 245 Roma per trein werden gedeporteerd naar concentratie- en vernietigingskampen in Duitsland, Polen en Tsjechië.

Momenteel worden er de levens van al deze Nederlandse Joden, Sinti en Roma in herinnering gehouden. De geschiedenis van kamp Westerbork is vooral bekend vanwege de jaren 1942-1945. Het kamp werd door de Nederlandse regering in 1939 gebouwd als Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork om joodse vluchtelingen uit Duitsland op te vangen. Ruim twee jaar later werd het ‘overgenomen’ door nazi-Duitsland. Dat gebeurde op 1 juli 1942.

In het museum van Herinneringscentrum Kamp Westerbork zijn wisselende tentoonstellingen. Bijzonder is dat elke laatste zondag van de maand een ooggetuige zijn of haar verhaal komt doen. Dat is precies wat dit museum maakt tot wat het is: een persoonlijk eerbetoon aan de mensen die hier gedeporteerd zijn.

Wie het voormalige kamp bezoekt treft er het wellicht meest indrukwekkende monument van de duizenden oorlogsmonumenten in Nederland. Het monument, ontworpen door kampoverlevende Ralph Prins, moest de herinnering aan kamp Westerbork levend houden. Het laat een omhoog gekrulde rails zien aan het eind van een negentig meter lang spoor. De gekrulde uiteinden drukken de wanhoop uit. De spoorbielzen de vernietiging.

Het eerste transport vertrok op 15 juli 1942. De eerste treinen vertrokken vanuit station Hooghalen, waarbij de afstand van zeven kilometer tussen het kamp en het station te voet moest worden afgelegd. Begin oktober 1942 had de Nederlandse Spoorwegen een spooraansluiting met de spoorlijn Meppel – Groningen gereed, waarna de treinen vanuit het kamp zelf konden vertrekken. Bijna wekelijks, gedurende de eerste maanden tweemaal per week, vertrok er een trein uit kamp Westerbork, die een grote groep kampbewoners via het traject Assen, Haren, Waterhuizen en Nieuweschans naar het oosten bracht. Vanuit kamp Westerbork vertrok 103 keer een trein; vaak naar Auschwitz maar ook naar Sobibor, Theresienstadt en Bergen-Belsen.

Naar schatting zijn er meer dan driehonderd mensen uit kamp Westerbork ontsnapt. Vlak buiten het kamp vonden achter het kampcrematorium tussen september 1943 en oktober 1944 minimaal 52 maar mogelijk meer executies plaats van verzetslieden die in Noord-Nederland actief waren.

Op 12 april 1945 bevrijdden de Canadezen 876 joodse gevangenen in kamp Westerbork. Bij de bevrijding renden de gevangenen de Canadezen tegemoet. De Canadezen deelden sigaretten en chocolade uit, maar daarna moesten de bewoners terug naar het kamp en daar tot nader order blijven, omdat de omgeving van het kamp nog te gevaarlijk was en ook moesten gecompromitteerde personen in het kamp die met de Duitsers hadden samengewerkt eerst worden opgepakt en verhoord.

Schattenberg

Na de bevrijding is het kamp van 17 april 1945 tot december 1948 door de Nederlandse overheid gebruikt voor het in afwachting van hun proces gevangen houden van NSB’ers en andere collaborateurs en politieke delinquenten. Daarna werd het korte tijd een militair kampement van 1 december 1948 tot september 1949. Van 4 juli 1950 tot maart 1951 was het een repatriëringskamp voor Indische Nederlanders. In 1951 werd het kamp ten slotte ingericht als woonoord Schattenberg voor gedemobiliseerde KNIL-militairen van Zuid-Molukse afkomst, en hun gezinnen. In de tweede helft van de jaren zestig zijn een aantal barakken van kamp Westerbork verkocht, veelal aan boeren die de oude barakken op hun eigen erf weer opbouwden en in gebruik namen als stal of opslagschuur. Op het terrein werden in 1968 vijf van de in totaal veertien schotels van de Westerbork Synthese Radio Telescoop geplaatst. De restanten van het kamp werden vervolgens ontruimd en afgebroken om storingen aan het ruimteonderzoek te voorkomen. In 1971 vertrokken onder protest de vijf laatste gezinnen uit hun woonbarakken. Vanwege de radiotelescopen werd gemotoriseerd verkeer en bewoning in de buurt van het voormalig kampterrein verboden.

Lees ook over het onderduikershol in Diever, het onderduikershol op de Kale Duinen in Appelscha en over verzetsstrijder Marinus van Emst. Bekijk hier al onze oorlogsverhalen.

Fotocredits:

Verder zoeken in onze database