Veenhuizen groeide uit tot een ‘boeven’-dorp

Veenhuizen lijkt in niets op andere dorpen. Het is een voormalige dwangkolonie waar meer dan honderd Rijksmonumenten getuigen van een uniek verleden. Het is herkenbaar aan de rechte lanen en statige panden. In het dorp kan de toerist zich vermaken in musea, ateliers en de sfeervolle eet- en drinkadresjes die allemaal gevestigd zijn in historische gebouwen.

Tot de negentiende eeuw telde Veenhuizen slechts een handjevol huizen. Dat veranderde toen generaal Johannes van den Bosch in 1818 de Maatschappij van Weldadigheid oprichtte, in een poging de enorme armoede in Nederland te bestrijden. Na de stichting van een vrije kolonie in Frederiksoord en een onvrije inrichting in Ommerschans, liet hij zijn oog vallen op het gehucht Veenhuizen en stichtte er een tweede dwangkolonie.

In 1859 nam het Rijk de onvrije koloniën Veenhuizen en Ommerschans over van de Maatschappij en enkele jaren later werden ze omgedoopt tot Rijkswerkinrichtingen. Justitie bouwde rond 1900 vervolgens twee nieuwe gevangenissen, ontworpen door Johan Frederik Metzelaar en zijn zoon Willem Cornelis Metzelaar: Norgerhaven en Esserheem.

In het bos bij het dorp was tot 1 januari 2014 nog een gevangenis gevestigd: Groot Bankenbosch. Daarna resteerden er nog drie grote inrichtingen. Ook was er tot 2014 nog een kleine half-open inrichting genaamd de Fleddervoort. Hier zaten 24 gedetineerden het einde van hun strafperiode uit.

Het dorp telt nog steeds strafinrichtingen, waarin honderden gedetineerden vastzitten.

Duurzame herbestemming van lokaal erfgoed is een thema dat het huidige Veenhuizen op het lijf is geschreven. Het dorp is volop in ontwikkeling en duurzaamheid staat daarbij hoog in het vaandel. Tal van historische gebouwen hebben de laatste jaren een nieuwe bestemming gekregen.

Maar er is nog veel meer te beleven. Altijd al willen weten hoe het voelt om in de gevangenis te zitten? Onder leiding van een gids is de strafgevangenis de Rode Pannen te bezoeken. In de beruchte gevangenis ziet een aantal cellen eruit alsof de bewoners elk moment kunnen terugkeren.

Iedereen kan onder begeleiding van een ervaren gids in een oude boevenbus een verassende rondrit door Veenhuizen maken.

Op 18 mei 1975 werd het eerste gevangenismuseum in Veenhuizen geopend in een oude betonschuur aan de Hoofdweg in Veenhuizen. Het kwam tot stand dankzij de verzamelwoede en inspanningen van de oprichter, de heer Standhart. Dertig jaar later opende het nieuwe Nationaal Gevangenismuseum de deuren in een geheel gerestaureerde dwanggesticht uit 1823. Het museum is inmiddels uitgegroeid tot een professionele organisatie met tientallen medewerkers, meer dan honderd vrijwilligers en een actieve Vriendenvereniging. In 2007 is het uitgeroepen tot beste historisch museum van Nederland. Het Gevangenismuseum trekt jaarlijks ruim 100.000 bezoekers. Veenhuizen kreeg in 2021 als onderdeel van de Maatschappij van Weldadigheid de status UNESCO Werelderfgoed.

Een uitermate geschikte manier om het dorp te verkennen is door een route te wandelen. Er voeren wandelroutes door de natuur en langs de hoogtepunten in het dorp.

Fotocredits:

– Omke Oudeman
– James van Leuven
– Harry Lasker
– Henk Vondeling
– Cees Bijl
– Miranda Drenth

Verder zoeken in onze database