Actief
WOII-tocht door Appelscha bezorgt kippenvel
,,Hier zaten ze, soms met wel dertig onderduikers tegelijk”, zegt Geert Veen uit Appelscha. Namens de Historische Vereniging van Appelscha (HVA) biedt hij jaarlijks een fietstocht aan langs zeventien belangrijke punten uit de WOII-geschiedenis, waaronder zes goed bewaard gebleven onderduikersholen. Holen die voor de leek onvindbaar zijn.
Het gat van zo’n drie bij acht meter, waar Veen voor staat, is ongeveer anderhalve meter diep. ,,Precies zoals het er toen ook bij lag. We komen hier jaarlijks voor onderhoud, vertelt Veen. ,,Blad en takken worden er dan weer uitgehaald, net als nieuwe gewassen.” Destijds hield knokploeg (KP) Noord-Drenthe zich hier schuil. De onderduikers konden er door gestutte palen en zijwanden rechtop in staan. Planken en asfalt op het dak maakten het geheel waterdicht. De HVA-vrijwilliger toont een replica op schaal. ,,Alles werd uitstekend gecamoufleerd, zodat de vijand niets merkte. De schuilplaats kreeg de naam: Prins Bernhard Kazerne, naar de opperbevelhebber van de binnenlandse strijdkrachten.”
Dat er af en toe spannende dingen gebeurden om het onderduikershol moge duidelijk zijn, maar tijdens één nacht in april 1945 leek het gevaar wel heel dichtbij te komen. Voortdurend, dag en nacht, hielden twee mensen van de groep de wacht. Om de verblijfplaats heen zijn tot vandaag de dag diverse zandbulten te zien. ,,Daar kon de wacht zich achter verschuilen. Toen zij de bewuste nacht ineens gesnurk hoorden uit het nabij gelegen heideveld De Stoevert, waarschuwde de wacht de groep. Ze dachten in eerste instantie dat de Duitse vijand er in slaap was gevallen. Toen de onderduikers – met geladen wapens – dichterbij kwamen, bleken de soldaten uitgerust met een Frans uniform: Franse parachutisten. De bevrijding was nabij”, beschrijft Veen.
Naar deze plaats werd jarenlang gezocht tot Johan Oosterloo, mede-oprichter van de HVA, het in 2003 vond. Het grote onderduikershol gold als startsein voor de jaarlijks terugkerende route van de HVA. ,,Altijd rond 13 april, de Bevrijdingsdag van deze regio.” Gemiddeld wordt de tocht door vijftien tot twintig personen bijgewoond. Er wordt gereden en in twee delen: een route door het dorp en een route door het Drents-Friese Wold.
De eerste route gaat langs diverse monumenten in het dorp. De tweede route staat vooral in het teken van de onderduikers. Er worden diverse tastbare punten bekeken. Overal spreekt de HVA-vrijwilliger uitvoerig over.
Leven in angst. Jarenlang onderduiken. Het is moeilijk voor te stellen hoe dat geweest moet zijn, maar Veen weet het op zo’n manier te brengen dat het voor rillingen over de rug zorgt. Route twee start aan de Wester Es, waar Veen iedereen naar de plek loodst waar Franse Para’s werden ondergebracht. De Boerderij van Tjamme Rooks staat er niet meer, maar aan het eind van de oprit van nummer 42 was hij gevestigd. Veen beschrijft: ,,Er werden Franse parachutisten opgevangen en later werden Duitse krijgsgevangenen opgesloten in het naastgelegen varkenshok. Als eerbetoon aan de familie heeft de commandant van de Fransen bij de herdenking in 2005 een bezoek gebracht aan het graf van Rooks. De route vervolgt zich langs de boswachterswoning, waar Marinus van Emst met zijn gezin woonde. De boswachter heeft menigeen naar een veilig onderkomen in het aangelegen bos gewezen. ,,Zelf dook hij ook regelmatig onder.” Op 12 augustus 1944, op de verjaardag van zijn echtgenote, was de boswachter thuis. Terwijl hij gewaarschuwd was niet naar huis te gaan, werd de verzetsheld gevangen genomen en in het bos doodgeschoten. Ook langs die plek gaat de tocht.
Een ondoordringbaar bos stond op 15 december 1943 aan de rand van de Kale Duinen, vlakbij de uitkijktoren. Vanaf die dag gold die plek als onderduikplaats voor de familie Lezer: vader, moeder met zoon en dochter. Op aandringen van de HVA is een deel van het inmiddels oudere bos blijven staan tijdens een grote kap in 2003. ,,Het is onvoorstelbaar, maar het carbid waar de familie, oorspronkelijk uit Amsterdam, mee kookte, ligt er nog.” De HVA heeft bomen om de schuilplaats met houten stammen met elkaar verbonden. ,,De familie verbleef er achttien maanden en werd door de familie Oosting van eten voorzien. In 1944 vond er een grote razzia plaats in de omgeving. Rond de Grenspoel trokken Duitsers om de boel te doorzoeken. Gelukkig voor de familie Lezer stopten ze bij de grens, slechts honderd meter van de plek waar de familie zich schuilhield. Ze werden niet ontdekt.”
Een kleine tien minuten verderop zet Geert zijn fiets tegen een boom. ,,We moeten hier even het bos in.” Na tweehonderd meter toont hij de plek van Marinus van Emst een plek voor burgemeester Zwart had gecreëerd tijdens de oorlog. Hij had er voor zichzelf ook een onderduikershol gebouwd. De gaten zijn nog duidelijk zichtbaar net als gaten die golden als opslag van waar. In de nabij gelegen pingoruïne wasten de onderduikers zich.
En de tocht gaat langs de plek waar Van Emst uiteindelijk om het leven werd gebracht en het onderduikershol tussen de Tilgrupsweg en golfpark De Hildenberg. Dit onderduikershol heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog onderdak geboden aan meerdere buitenlandse vliegeniers, joden en verzetsstrijders. Tevens een grote schuilplaats. De onderduikers werden van voeding voorzien door de familie Oosterloo, destijds landbouwer aan de Drentseweg. In 2018 is in overleg met zoon Jan Oosterloo en in samenwerking met Staatsbosbeheer een renovatie in gang gezet. Het onderduikershol is zo goed mogelijk in de oude staat hersteld.
Het is de laatste bezienswaardigheid tijdens de tocht. Een tocht, die geïnteresseerden naar de juiste plek leidt, naar plaatsen die eigenlijk heel dichtbij bestaande fiets- en wandelpaden liggen, maar erg beschut liggen. ,,En mede daarom zo goed bewaard zijn gebleven. Ik leid iedereen graag rond.” Wie niet kan wachten op een volgende editie, heeft de mogelijkheid een routeboekje met beschrijving te kopen via de HVA.
Alle bezienswaardigheden in en rond Appelscha:
- Monument Van Emst aan Van Emstplein
- Begraafplaats Oosterse Es
- Monument Meester Lok in Ravenswoud
- Monument aan de Eerste Wijk (drie slachtoffers tijdens melkstaking)
- Monument voor Franse para’s
- Monument aan Bruggelaan
- Fusilladeplaats Kornelis Hartenhof (op kruising Bruggelaan en Boerestreek)
- Gedenkteken Jo de Haas (op anarchistencamping)
- Boerderij Tjamme Rooks
- Woning boswachter Marinus van Emst
- Verblijfplaat familie Lezer
- Fusilladeplaats drie landwachters
- Verblijfplaats burgemeester Zwart (en waar Marinus van Emst onderdook)
- Prins Bernhard Kazerne (verblijfplaats dertig personen)
- Eerste opvangplaats voor onderduikers (achter Boscamping)
- Gedenkteken fussiladeplaats Marinus van Emst (bij Boscamping)
- Verblijfplaats waar familie Oosterloo voedsel bracht (bij golfpark)
Geïnteresseerden lezen ook het verhaal over het Onderduikershol in Diever, de Friese Waterlinie, het Kijkdoosmuseum in Vledder en de kampen Ybenhaer en Oranje in Fochteloo.
Fotocredits:
Historische Vereniging van Appelscha
Henk Vondeling
Hier wordt het meeste op gezocht:
Verder zoeken in onze database